Budżety samorządów po pierwszym półroczu: kryzys nadciąga

W sierpniu, dysponując już wynikami pierwszego półrocza, Ministerstwo Finansów oceniało sytuację finansową samorządów jako dobrą. Tymczasem okazało się, że pracowało już nad projektem działań nadzwyczajnych, ponieważ uchwalona w ekspresowym tempie 15 września nowelizacja ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego przesuwa na ten rok wypłatę równowartości przyszłorocznej subwencji rozwojowej (7,8 mld zł) i dodatkowo przekazuje samorządom w tym roku 5,9 mld zł.

Jaka jest więc sytuacja budżetów jednostek samorządowych i dlaczego potrzebują one działań ratunkowych? Można ją podsumować krótko: o ile jeszcze ostrego kryzysu nie ma, to widać już jego oznaki. A główne przyczyny to wysoka inflacja i skutki zmian wprowadzonych w systemie dochodów JST w ramach Polskiego Ładu.

Spadek nadwyżek operacyjnych

Często używanym syntetycznym wskaźnikiem kondycji finansów samorządowych jest nadwyżka operacyjna (czyli kwota, o jaką dochody bieżące są wyższe od wydatków bieżących). Mówiąc w uproszczeniu, pokazuje ona, jaka część dochodów bieżących pozostaje w dyspozycji JST po pokryciu kosztów ich podstawowej działalności (funkcjonowania szkół i przedszkoli, transportu publicznego, utrzymania dróg itp.). Właściwy ekonomiczny sens ma wysokość nadwyżki operacyjnej, jaka wynika z rocznego rozliczenia budżetu. Wysokość nadwyżki obliczona w trakcie roku budżetowego może być myląca, z powodu szybszej realizacji dochodów niż wydatków. Niemniej jednak stosuje się ją często do porównania sytuacji budżetu danej jednostki (czy grup jednostek) w analogicznych okresach różnych lat budżetowych.