Odprawy i odszkodowania z tytułu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy – na jakich warunkach je przyznawać

Wszystkie odprawy i odszkodowania, które przysługują w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, są zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i fundusze pozaubezpieczeniowe. Tylko niektóre z nich nie stanowią podstawy obliczenia podatku, np. odprawa pośmiertna.

Rozwiązanie lub wygaśnięcie umowy o pracę wiąże się z dokonaniem rozliczenia z pracownikiem. W takiej sytuacji pracodawca ma często obowiązek wypłaty odprawy, odszkodowania czy innych rekompensat, jeżeli zostały przewidziane w związku z ustaniem zatrudnienia.

Odprawa w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy

Rozwiązanie umowy z pracownikiem za wypowiedzeniem lub za porozumieniem stron przez pracodawcę z powodów leżących wyłącznie po jego stronie może się wiązać z koniecznością wypłaty odprawy. Zwolnieni z tego obowiązku są tylko pracodawcy zatrudniający do 19 pracowników. Jeżeli pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, ma obowiązek naliczyć i wypłacić odprawy. Takie regulacje przewiduje ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej: ustawa o zwolnieniach grupowych).

Przepisy tej ustawy są stosowane, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie (grupowe) obejmuje co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników;

W ww. liczbach mogą znajdować się rozwiązania umów za porozumieniem stron, jeżeli dotyczy to co najmniej 5 pracowników (art. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych).

Przykładami przyczyn rozwiązania stosunku pracy, które nie dotyczą pracowników, są m.in.: upadłość pracodawcy, likwidacja zakładu pracy, działu lub stanowiska pracy, redukcja zatrudnienia, zmiany organizacyjne lub technologiczne, reorganizacja zakładu pracy, aspekty finansowe. Zatem nie są to przypadki, kiedy pracownik źle wykonywał swoją pracę i z tego powodu zostaje zwolniony.

Tego rodzaju odprawy są wypłacane w przypadku nie tylko zwolnień grupowych, ale także indywidualnych. Może zostać bowiem zwolniony 1 pracownik, a mimo to pracodawca będzie zobowiązany do wypłaty odprawy, jeśli obiektywnie rzecz ujmując, pracownik w żaden sposób nie przyczynił się do swojego zwolnienia. Dzieje się tak dlatego, że obowiązek wypłaty odprawy z ustawy o zwolnieniach grupowych w takim przypadku ma też pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, jeżeli dochodzi do rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, stanowiących wyłączny powód tego rozwiązania (za wypowiedzeniem lub za porozumieniem stron), a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż wyżej określona (art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych).